It looks lượt thích your browser does not have JavaScript enabled. Please turn on JavaScript & try again.
nhiệm vụ hình sự của pháp nhân so với hành vi gây ô nhiễm và độc hại môi trường theo pháp luật hình sự vn
Tóm tắt: những vấn đề môi trường, trong đó có vấn đề xử lý các hành vi gây ô nhiễm môi trường là côn trùng quan tâm không hề nhỏ không chỉ đối với Việt Nam nhưng mà còn đối với các tổ quốc khác trên thay giới, bao hàm các quốc gia phát triển và tổ quốc đang phát triển. Ô nhiễm môi trường đã và đang gây ra những thiệt hại về tài sản, sức khỏe, tính mạng của con người đồng thời tạo ảnh hưởng lớn đến nền ghê tế của đất nước. Quy định hình sự việt nam và các nước trên quả đât có phần đông quy định tương quan đến việc xử lý hành động gây ô nhiễm và độc hại môi trường của pháp nhân, trong số đó có nhiệm vụ hình sự đối với pháp nhân phạm tội.
Abstract: Environmental issues, including the ones handling of acts causing environmental pollution, are under great concern not only in Vietnam but also in other countries, including the developed countries và developing ones in the world. Environmental pollution has been causing damages lớn property, human health, and life, has also a great influence on the economy of the country. The criminal law of Vietnam and other countries in the world has provisions related to lớn the handling of acts causing environmental pollution by legal entities, including criminal liability for criminal legal entities.
Vấn đề trách nhiệm hình sự (TNHS) của pháp nhân là vụ việc được đề cập trong pháp luật đất nước nhưng cũng là sự việc được nói trong lao lý quốc tế. Những điều ước nước ngoài trong khuôn khổ liên hợp quốc về chống tội phạm gần như ghi nhận trách nhiệm của pháp nhân (bao gồm trọng trách hành thiết yếu hoặc TNHS) với mục đích khuyến cáo các giang sơn xác định nhiệm vụ của pháp nhân với đa số tội phạm nhất định.
Quan niệm truyền thống lịch sử đều đến rằng, địa thế căn cứ vào nguyên tắc thành viên hóa TNHS với tính mục tiêu của hình phạt, cửa hàng của TNHS là cá thể (thể nhân), pháp nhân là tập thể của không ít con người cụ thể và hành vi vi phạm luật của pháp nhân được thực hiện bởi hành vi của rất nhiều con người rõ ràng nên pháp nhân không hẳn chịu TNHS nhưng mà TNHS đó là những cá thể cụ thể đã thực hiện các hành động vi phạm, giữa những mục đích của hình phân phát là giáo dục, tôn tạo và hình phạt sẽ không còn có chức năng nếu nó được vận dụng với pháp nhân mà lại không được áp dụng với con tín đồ cụ thể. Loại giá thực thụ khi vận dụng TNHS, xét mang lại cùng, chính những pháp nhân chưa hẳn chịu nhưng mà là những cá nhân cụ thể trong pháp nhân như: người góp cổ phần, cổ đông, tín đồ lao động. Như vậy, chế định TNHS của pháp nhân ko thể gật đầu được về phương diện pháp lý cũng tương tự về đạo lý<1>.
Trong lúc đó, theo quan niệm hiện đại, cửa hàng của TNHS không chỉ là là cá thể với các điều kiện về công ty như đang nêu trên mà còn tồn tại cả tổ chức triển khai (pháp nhân). Vấn đề THNS của pháp nhân sẽ được điều chỉnh về phương diện lập pháp trong quy định hình sự ở các nước không chỉ có ở các nước theo truyền thống lịch sử Common Law với châu Âu lục địa, mà còn được ưng thuận ở cả một trong những nước châu Á như Nhật Bản, Singapore, đặc biệt là ở Trung Quốc, một nước mà lại trong thời gian cách đây không lâu còn phản đối trẻ khỏe việc đồng ý TNHS của pháp nhân. Pháp nhân không phải là 1 trong những thể nhân mà là một trong những tổ chức - tập hợp của không ít người - được luật pháp trao mang lại tư giải pháp của một fan trong quan hệ pháp luật<2>. Bởi vì vậy, trên thực tế, một hành vi nguy hại cho buôn bản hội có thể do một tập thể gây nên do hiệu quả của việc đưa ra những đưa ra quyết định sai trái. Trên thực tế, một phạm nhân cũng có thể do cá nhân hoặc tổ chức triển khai gây ra<3>. Xuất xắc nói giải pháp khác, pháp nhân không phải là một trong chủ thể giả tưởng mà là 1 trong “thực thể xã hội độc lập”, pháp nhân cũng sinh, cũng trưởng, cũng tử như cá nhân, cũng hoạt động như cá nhân<4>. Pháp nhân, cùng với tính chất là 1 trong những thực thể có ý chí, có ước muốn riêng của mình, thừa hưởng quyền tự công ty của đơn vị như cá thể và có năng lực pháp lý, do đó, dĩ nhiên phải chịu đựng TNHS.
Tăng cường sử dụng luật pháp hình sự để kháng lại những hành vi gây độc hại môi trường (ONMT) là xu hướng chung của tương đối nhiều quốc gia trên vậy giới, đặc biệt là hành vi gây ô nhiễm của pháp nhân tạo ra. Nghiên cứu luật hình sự các nước trên thế giới đến thấy, các giải pháp cưỡng chế hình sự áp dụng đối với các pháp nhân phạm tội ở các nước thuộc hệ thống khác nhau cũng có sự khác nhau. Cố thể, những biện pháp cưỡng chế hình sự bao gồm: 1) Hình phạt gây tác động đến đáng tin tưởng của pháp nhân phạm tội; 2) Hình phân phát về tài sản; 3) Hình phạt hạn chế các buổi giao lưu của pháp nhân phạm tội; 4) Hình phát đình chỉ hoạt động vui chơi của pháp nhân phạm tội<5> và các biện pháp cưỡng chế hình sự khác. Bên cạnh đó, luật pháp điều chỉnh TNHS của pháp nhân có hành vi khiến ONMT sinh hoạt mỗi nước cũng đều có sự khác nhau. Một vài nước nguyên lý TNHS của pháp nhân gồm hành vi tạo ONMT vào một văn bạn dạng riêng về nghành môi trường, ví dụ: Luật chất lượng môi trường của vương quốc nụ cười năm 1992, qui định Không khí sạch sẽ của Philippines năm 1999, Luật unique môi ngôi trường của Canada, cỗ luật môi trường của Thụy Điển; một trong những nước khác dụng cụ trong Bộ vẻ ngoài hình sự, ví như Bộ luật pháp hình sự (BLHS) Đức, BLHS Trung Quốc, BLHS liên bang Nga…
Theo quy định của điều khoản Canada, không đông đảo chủ thể trực tiếp tạo ONMT, cơ mà cả đầy đủ chủ thể có tương quan cũng phải chịu trách nhiệm<7>. Ráng thể, phần nhiều người tiến hành hành vi trợ giúp cho người khác phạm luật quy định của chế độ này, hoặc răn dạy bảo, khuyến khích, xúi giục tín đồ khác tiến hành hành vi gây nguy hại cho môi trường thì cũng coi như vi phi pháp luật và đề xuất chịu hình vạc như chính chủ thể tiến hành hành vi đó. Điều này miêu tả rõ nguyên tắc trách nhiệm của tổ chức, cá thể khi áp dụng thành phần môi trường.
Điều 338 BLHS trung hoa quy định TNHS so với pháp nhân về hành vi gây ô nhiễm và độc hại môi ngôi trường với tội danh gây độc hại đất, nước, khí quyển<8>. Theo đó, bên cạnh TNHS dưới vẻ ngoài phạt tiền, “những người quản lý trực tiếp và số đông nhân viên chịu trách nhiệm trực tiếp khác sẽ ảnh hưởng xử phạt” (Điều 346). BLHS Đức cũng qui định về tội gây ô nhiễm và độc hại nguồn nước (Điều 324), tội gây ô nhiễm và độc hại đất đai (Điều 324a) và tội gây ô nhiễm không khí (Điều 325)<9>. Đặc biệt, TNHS so với pháp nhân hoặc cá thể có hành phạm luật tội về môi trường thiên nhiên được đặt ra ngay cả khi vô ý tiến hành hành vi hoặc phạm tội không đạt. Điều này sẽ làm tăng mức độ răn đe, chú ý cũng như bảo vệ tính tác dụng của việc áp dụng điều khoản hình sự vào việc bảo đảm an toàn môi trường.
2. Luật của điều khoản hình sự nước ta về nhiệm vụ hình sự của pháp nhân so với hành vi gây ô nhiêm môi trường
Trước hết có thể thấy rằng, Bộ điều khoản Hình sự (BLHS) năm 2015 đã được sửa đổi, bổ sung cập nhật năm 2017 (BLHS năm 2015) lần trước tiên chính thức ghi nhận nhà thể chịu TNHS là pháp nhân. Đây là điểm thay đổi mang tính bứt phá trong chính sách hình sự của Việt Nam, là sự ví dụ hóa các Nghị quyết của Đảng vàHiến pháp năm 2013. Điều này nhằmphát huy không chỉ có vậy vai trò của BLHS với tư giải pháp là công cụ pháp luật sắc bén, hữu ích trong chiến đấu phòng, phòng tội phạm, làm đổi khác nhận thức truyền thống về sự việc tội phạm với hình phạt<10>. Khoản 2 Điều 2 BLHS năm năm ngoái quy định: “Chỉ pháp nhân yêu mến mại nào phạm một tội đã được quy định tại Điều 76 của Bộ luật này mới phải chịu trách nhiệm hình sự”.BLHS Việt nam giới quy định pháp nhân chịu TNHS chỉ là pháp nhân yêu quý mại, đồng thời pháp nhân chỉ chịu TNHS về một số tội phạm cụ thể được quy định tại Diều 76 BLHS năm 2015.
Trên cơ sở đưa ra TNHS của pháp nhân, BLHS vn cũng vẫn quy định các tội phạm mà pháp nhân đề xuất chịu TNHS, trong các số đó có Tội tạo ONMT chính sách tại Điều 235 BLHS năm 2015 là 1 trong những trong số các tội phạm về môi trường xung quanh mà pháp nhân dịch vụ thương mại phải chịu đựng TNHS khi gồm hành vi cấu thành tội phạm. So với những quy định trước đây, BLHS năm 2015 đã sửa thay đổi cấu thành những tội phạm về môi trường thiên nhiên theo hướng rõ ràng hóa hành vi và định lượng phạm luật cụ thể. Riêng so với tội gây ONMT, BLHS năm năm ngoái đã quy dịnh cụ thể các dạng hành vi gây ONMT gồm: chôn, lấp, đổ, thải ra môi trường chất thải nguy hiểm hoặc chất hữu cơ khó khăn phân bỏ xả thải, xả nước thải, chôn, lấp, đổ, thải ra môi trường xung quanh chất thải rắn,… phạt tán ra môi trường bức xạ, phóng xạ…, định lượng các yếu tố gây nên hậu quả<11>. Nguyên lý này đã chế tạo ra cơ sở pháp luật xử lý các hành vi gây ONMT, góp phần đấu tranh phòng, chống hầu hết hành vi tạo ONMT, đáp ứng nhu cầu yêu ước hội nhập quốc tế.
Theo pháp luật của Điều 235 BLHS năm 2015, pháp nhân dịch vụ thương mại phạm tội gây ONMT đề nghị chịu các hình phạt bao gồm: phạt tiền, đình chỉ vận động có thời hạn từ 6 tháng đến 2 năm; các hình phạt bổ sung cập nhật bao gồm: cấm ghê doanh, cấm vận động trong một số nghành nhất định từ là 1 năm đến 3 năm. Xung quanh ra, pháp nhân triển khai hành vi tạo ONMT nhưng mà cấu thành tù hãm thì ngoài vấn đề phải chịu TNHS, pháp nhân này còn phải thực hiện biện pháp đền bù thiệt sợ (BTTH) vì chưng hành vi gây ô nhiễm và độc hại môi trường của bản thân gây ra.
Hành vi phạm tội tạo ONMT nói riêng cùng tội phạm môi trường xung quanh nói chung đều phải có hậu trái là tín hiệu bắt buộc nhằm cấu thành tội phạm. Các chủ thể phạm tội phần lớn đều tạo ra những thiệt hại tuyệt nhất định cho những cá nhân, tổ chức, buôn bản hội. Bởi vì vậy, BTTH bao gồm nội dung buộc mặt có hành vi tạo thiệt hại phải khắc phục hậu quả bằng cách đền bù các tổn thất về vật chất và tinh thần cho mặt bị thiệt hại khi bao gồm hành vi gây ONMT. Trong các vụ án gây ONMT, thiệt hại do các chủ thể tạo ra thông thường là thiệt hại về sức khỏe, về tài sản<12>. Về nguyên tắc, bạn bị thiệt sợ hãi phải tất cả nghĩa vụ chứng minh thiệt hại xảy ra và mức đền bù sẽ bằng mức thiệt hại. Tuy nhiên, chính sách này chỉ hoàn toàn có thể áp dụng đối với trường hợp trọng trách BTTH về thiết bị chất, còn vào trường phù hợp BTTH về tinh thần thì ví dụ là những tổn thất thiết yếu nhìn thấy, không thể đo lường và tính toán và rất khó có thể minh chứng được.
Tính đến thời gian hiện tại, kể từ thời điểm chế định TNHS đối với pháp nhân thương mại phạm tội được áp dụng, chưa xuất hiện pháp nhân thương mại nào bị giải pháp xử lý theo giấy tờ thủ tục tố tụng hình sự về hành vi gây ONMT, mặc dù các hành vi khiến ONMT diễn ra thường xuyên trên địa phận nhiều tỉnh, tp trong phạm vi cả nước. Chúng tôi cho rằng, bao gồm nguyên nhân tiếp sau đây dẫn đến yếu tố hoàn cảnh này:
Thứ nhất, trong một vài trường hợp, việc khẳng định thiệt hại do độc hại môi trường là khôn xiết khó. Để khẳng định được thiệt hại, cơ quan tất cả thẩm quyền đề nghị thuê tổ chức giám định thiệt hại, mất đưa ra phí, mất thời gian. Mặc dù nhiên, không phải trường vừa lòng nào cũng có thể xác định đúng chuẩn con số thiệt hại nạm thể. Thậm chí có hồ hết vụ câu hỏi mà thiệt sợ không lộ diện ngay mà để di chứng cho những thế hệ sau. Vào khi quy định hiện hành quy định, yêu mong BTTH chỉ được gật đầu đồng ý khi tất cả thiệt hại thực tiễn và người yêu cầu phải chứng minh được các thiệt sợ hãi này. Bởi vì vậy, những người bị ảnh hưởng bởi hành động gây ô nhiễm và độc hại môi trường - đa số là fan dân sống ngơi nghỉ vùng ngoại ô, nông thôn rất khó có thể có đủ khả năng để thực hiện vừa đủ các yêu cầu trên nhằm được xử lý BTTH.
Thứ hai, thủ tục tố tụng về nghĩa vụ chứng minh thiệt sợ hãi còn không linh hoạt để cho việc khẳng định thiệt hại trên thực tiễn khó thực hiện, điều này tác động đến việc xác minh TNHS vì hành vi gây ô nhiễm môi ngôi trường của pháp nhân tạo ra do tín hiệu hậu trái thiệt sợ là dấu hiệu bắt buộc của cấu thành tù túng này.
Để rất có thể xác định thiệt hại do hành vi gây ô nhiễm và độc hại môi trường của pháp nhân gây ra, đồng thời, để hoàn toàn có thể truy cứu vãn TNHS đối với pháp nhân có hành vi gây ô nhiễm và độc hại môi trường, công ty chúng tôi cho rằng, cần triển khai những chiến thuật sau:
- Về thủ tục tố tụng hình sự, đối với việc minh chứng thiệt hại làm các đại lý để xác minh mức BTTH, lao lý nên chính sách theo hướng chỉ việc chứng minh được hành phạm luật tội của pháp nhân là đủ đk yêu ước BTTH, không quan trọng phải chứng tỏ được thiệt hại. Lân cận đó, cơ quan có thẩm quyền phải tiếp tục hoàn thiện quy định của khí cụ thi hành án hình sự, vào đó cần thiết quy định trình tự, thủ tục thi hành các biện pháp tứ pháp áp dụng đối với pháp nhân yêu mến mại phạm tội mang đến phù hợp với phạm vi điều chỉnh sinh sống điều 1 cách thức thi hành án hình sự. Thiết nghĩ, thi hành án hình sự so với pháp nhân yêu quý mại là một trong những vấn đề hoàn toàn mới, nhất là thi hành các giải pháp cưỡng chế hình sự so với pháp nhân phạm tội, chưa tồn tại tiền lệ, chưa tồn tại kinh nghiệm thực tế trong quy trình áp dụng cùng thi hành. Vị vậy, câu hỏi nghiên cứu, xem xét qui định trình tự giấy tờ thủ tục thi hành các biện pháp ấy là quan trọng để bảo đảm an toàn hiệu quả vận động thi hành án và bảo đảm an toàn được mục đích mà nhà làm cho luật đề ra khi phép tắc chúng trong BLHS.
- Về việc áp dụng pháp luật, đơn vị nước quan trọng phải có hướng dẫn rõ ràng hơn về câu hỏi áp dụng những biện pháp chế tài nếu pháp nhân bị vận dụng hình vạc đình chỉ chuyển động vĩnh viễn. Xung quanh ra, để các biện pháp cưỡng chế hình sự tất cả tính răn đe đối với pháp nhân, thiết nghĩ về rằng, câu chữ các biện pháp này cũng bắt buộc hướng vào vấn đề lợi ích theo hướng là mức phạt phải luôn luôn cao rộng mức hưởng lợi bởi vi phạm. Chúng tôi đồng ý với ý kiến cho rằng, nên chuyển các loại tiền truy vấn thu từ việc hưởng lợi bất chính từ các hoạt động vi phạm và tiền phạt mà các pháp nhân vào ngân sách bên nước để giải quyết hậu quả của việc xử lý hình sự đối với pháp nhân. Điều này giúp luật có tác dụng răn bắt nạt và ngăn chặn vi phạm tiếp tục xảy ra, nhất là đối với các cá nhân lợi dụng việc ko xử lý hình sự đối với pháp nhân để thành lập các công ty trách nhiệm hữu hạn một thành viên nhằm trục lợi từ việc khai thác và hủy hoại môi trường<13>.
- Về việc xử lý pháp nhân, trên đại lý nguyên tắc người gây ô nhiễm phải trả tiền (Polluter pays principle) mà lại khoản 3 Điều 63 Hiến pháp năm 2013 đã quy định, cần nhất quyết và triệt nhằm buộc pháp nhân gồm hành vi gây ô nhiễm môi trường buộc phải là cửa hàng trực tiếp đứng ra triển khai việc BTTH với khắc phục những hậu quả tạo ra từ hành vi phạm tội của mình. BLHS năm 2015 đã quy định bắt đầu hai biện pháp tư pháp buộc phục hồi lại chứng trạng ban đầu, với buộc thực hiện một số trong những biện pháp nhằm khắc phục, ngăn ngừa hậu quả liên tiếp xảy ra mà lại xét về mục tiêu là buộc những pháp nhân phải có trách nhiệm xử lý những hậu quả thiệt hại chứ không hề chỉ dừng lại ở việc chỉ chịu hình vạc hoặc chỉ BTTH. Điều này sẽ tránh được tình trạng công ty nước buộc phải đứng ra để cách xử lý và giải quyết, khắc chế hậu gây ô nhiễm và độc hại môi trường của các pháp nhân gây ra trong thời hạn vừa qua. ở bên cạnh đó, để xử lý vấn đề này một giải pháp triệt để hơn nữa, theo cách nhìn của bọn chúng tôi, cần chăng đơn vị nước nên đứng ra, hoặc giao mang đến cơ quan đơn vị nước thiết khí cụ một khối hệ thống liên quan đến “bảo hiểm môi trường”. Mục đích là nhằm khi các doanh nghiệp đăng ký hoạt động kinh doanh các ngành nghề tương quan mà có công dụng tiềm ẩn rủi ro khủng hoảng gây ô nhiễm môi trường thì đề xuất mua bảo hiểm môi trường. Điều này sẽ bảo đảm an toàn quyền lợi của fan dân trong trường vừa lòng pháp nhân tất cả hành vi gây thiệt hại môi trường nhưng lại tìm phương pháp chối bỏ trách nhiệm hoặc tuyên bố phá sản nhằm trốn tránh nghĩa vụ của mình. Trong những trường hợp đó, đơn vị bảo hiểm sẽ đề xuất đứng ra quản lý thể thay thế để BTTH.
- thường xuyên hoàn thiện chính sách pháp mức sử dụng về bảo đảm an toàn môi trường nói bình thường và cơ chế pháp qui định về khẳng định trách nhiệm BTTH về môi trường nói riêng. Như đang phân tích với đề cập ở trên, câu hỏi xây dựng và đồng điệu hoá các quy định lao lý về BTTH khôn xiết quan trọng, bao hàm các quy phạm của mức sử dụng hành chính, luật pháp dân sự và cả khí cụ hình sự. Theo quan điểm của tập thể nhóm tác giả, những nhà có tác dụng luật đề xuất nghiên cứ và lưu ý để xây đắp một văn phiên bản luật riêng về “Bồi thường thiệt sợ môi trường”. Văn phiên bản này đề nghị bao hàm, thống tuyệt nhất và tạo được sự đồng bộ cũng giống như xây dựng được đầy đủ chế tài để rất có thể áp dụng linh hoạt trong xử lý những hành vi gây ra hậu quả nghiêm trọng cho môi trường xung quanh như vụ việc xí nghiệp Formosa 2016<14> làm ra ra.
- quanh đó ra, đơn vị nước cần bảo đảm an toàn đầu tư khá đầy đủ cho khối hệ thống quan trắc môi trường, các cơ sở nghiên cứu khoa học tất cả đủ đk xét nghiệm, kiểm soát mẫu, đồng thời yêu cầu có giải pháp bắt buộc các khu công nghiệp, khu vực chế xuất, những doanh nghiệp lắp ráp và quản lý các hệ thống xử lý môi trường. Hiện nay, nhiều nơi vẫn chưa triển khai một cách tráng lệ yêu mong này, thậm chí, tất cả có lắp ráp thì vẫn diễn ra tình trạng quản lý một bí quyết đối phó nhằm mục tiêu cắt giảm giá thành tối đa./.
<1> Donnedieu de Vabres (1947), Traite de droit criminal et de legislation penale compare, Paris, Sirey, p.149.
<2> Athur Taylor von Mehren và James Russell Gordley (1977), The Civil Law system (An introduction to the comparative study of law), second Edition, little, brown & company, Boston và Toronto.
<3> Đào Trí Úc, thừa nhận thức đúng mực hơn nữa những nguyên tắc về trách nhiệm cá thể và lỗi trong câu hỏi xử lý trọng trách hình sự, Tạp chí công ty nước cùng Pháp luật, số 9/1999, tr.75.
<5> coi Cao Thị Oanh, nghiên cứu so sánh đại lý lý luận và thực tế của bài toán áp dụng trách nhiệm hình sự đối với tổ chức, báo cáo tổng thuật công trình nghiên cứu khoa học cấp cho bộ, Viện công nghệ pháp lý, Hà Nội, 2011, tr. 41.
<6>Xem:https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=CELEX:32008L0099&fbclid=IwAR3G2F6OFcG_54OmEsc0d93oZ6S1kCfHfPn3eHT5JSgHTU3AXsKcwz8wRVQ.
<7> Trần chiến thắng Lợi, Trách nhiệm pháp lý về môi trường xung quanh ở một số trong những nước, Tạp chí phân tích lập pháp, số3, 3/2004.
<8> Đinh Bích Hà (2007), Bộ lý lẽ hình sự của nước cùng hòa dân chúng Trung Hoa, bạn dạng dịch, Nxb. Tứ pháp, Hà Nội.
<9> ngôi trường Đại học tập Luật hà nội (2011), Bộ nguyên lý hình sự cùng hòa liên bang Đức, phiên bản dịch, Nxb. Công an nhân dân, Hà Nội.
<11> trước đây Điều 182 BLHS năm 1999 quy định theo phía định tính kết quả thiệt hại bởi cụm tự “ở cường độ nghiêm trọng” tốt “gây hậu quả nghiêm trọng” mang tính chất chung chung, ko quy định rõ ràng dẫn cho tới khó áp dụng và phát sinh những vướng mắc, bất cập.
<13> Bùi Xuân Phái, Trách nhiệm hình sự đối với pháp nhân, Bản tin chính sách (tài nguyên, môi trường, phát triển bền vững), Trung tâm bé người và thiên nhiên, số 19, quý II/2015, tr.11.
Bạn đang xem: Trách nhiệm hình sự của pháp nhân
nhiệm vụ hình sự của pháp nhân so với hành vi gây ô nhiễm và độc hại môi trường theo pháp luật hình sự vn
TS. HÀ LỆ THỦY
ngôi trường Đại học Luật, Đại học Huế
TRẦN CÔNG THIẾT
trường Đại học tập Luật, Đại học Huế.
Tóm tắt: những vấn đề môi trường, trong đó có vấn đề xử lý các hành vi gây ô nhiễm môi trường là côn trùng quan tâm không hề nhỏ không chỉ đối với Việt Nam nhưng mà còn đối với các tổ quốc khác trên thay giới, bao hàm các quốc gia phát triển và tổ quốc đang phát triển. Ô nhiễm môi trường đã và đang gây ra những thiệt hại về tài sản, sức khỏe, tính mạng của con người đồng thời tạo ảnh hưởng lớn đến nền ghê tế của đất nước. Quy định hình sự việt nam và các nước trên quả đât có phần đông quy định tương quan đến việc xử lý hành động gây ô nhiễm và độc hại môi trường của pháp nhân, trong số đó có nhiệm vụ hình sự đối với pháp nhân phạm tội.
Abstract: Environmental issues, including the ones handling of acts causing environmental pollution, are under great concern not only in Vietnam but also in other countries, including the developed countries và developing ones in the world. Environmental pollution has been causing damages lớn property, human health, and life, has also a great influence on the economy of the country. The criminal law of Vietnam and other countries in the world has provisions related to lớn the handling of acts causing environmental pollution by legal entities, including criminal liability for criminal legal entities.
Vấn đề trách nhiệm hình sự (TNHS) của pháp nhân là vụ việc được đề cập trong pháp luật đất nước nhưng cũng là sự việc được nói trong lao lý quốc tế. Những điều ước nước ngoài trong khuôn khổ liên hợp quốc về chống tội phạm gần như ghi nhận trách nhiệm của pháp nhân (bao gồm trọng trách hành thiết yếu hoặc TNHS) với mục đích khuyến cáo các giang sơn xác định nhiệm vụ của pháp nhân với đa số tội phạm nhất định.
Quan niệm truyền thống lịch sử đều đến rằng, địa thế căn cứ vào nguyên tắc thành viên hóa TNHS với tính mục tiêu của hình phạt, cửa hàng của TNHS là cá thể (thể nhân), pháp nhân là tập thể của không ít con người cụ thể và hành vi vi phạm luật của pháp nhân được thực hiện bởi hành vi của rất nhiều con người rõ ràng nên pháp nhân không hẳn chịu TNHS nhưng mà TNHS đó là những cá thể cụ thể đã thực hiện các hành động vi phạm, giữa những mục đích của hình phân phát là giáo dục, tôn tạo và hình phạt sẽ không còn có chức năng nếu nó được vận dụng với pháp nhân mà lại không được áp dụng với con tín đồ cụ thể. Loại giá thực thụ khi vận dụng TNHS, xét mang lại cùng, chính những pháp nhân chưa hẳn chịu nhưng mà là những cá nhân cụ thể trong pháp nhân như: người góp cổ phần, cổ đông, tín đồ lao động. Như vậy, chế định TNHS của pháp nhân ko thể gật đầu được về phương diện pháp lý cũng tương tự về đạo lý<1>.
Trong lúc đó, theo quan niệm hiện đại, cửa hàng của TNHS không chỉ là là cá thể với các điều kiện về công ty như đang nêu trên mà còn tồn tại cả tổ chức triển khai (pháp nhân). Vấn đề THNS của pháp nhân sẽ được điều chỉnh về phương diện lập pháp trong quy định hình sự ở các nước không chỉ có ở các nước theo truyền thống lịch sử Common Law với châu Âu lục địa, mà còn được ưng thuận ở cả một trong những nước châu Á như Nhật Bản, Singapore, đặc biệt là ở Trung Quốc, một nước mà lại trong thời gian cách đây không lâu còn phản đối trẻ khỏe việc đồng ý TNHS của pháp nhân. Pháp nhân không phải là 1 trong những thể nhân mà là một trong những tổ chức - tập hợp của không ít người - được luật pháp trao mang lại tư giải pháp của một fan trong quan hệ pháp luật<2>. Bởi vì vậy, trên thực tế, một hành vi nguy hại cho buôn bản hội có thể do một tập thể gây nên do hiệu quả của việc đưa ra những đưa ra quyết định sai trái. Trên thực tế, một phạm nhân cũng có thể do cá nhân hoặc tổ chức triển khai gây ra<3>. Xuất xắc nói giải pháp khác, pháp nhân không phải là một trong chủ thể giả tưởng mà là 1 trong “thực thể xã hội độc lập”, pháp nhân cũng sinh, cũng trưởng, cũng tử như cá nhân, cũng hoạt động như cá nhân<4>. Pháp nhân, cùng với tính chất là 1 trong những thực thể có ý chí, có ước muốn riêng của mình, thừa hưởng quyền tự công ty của đơn vị như cá thể và có năng lực pháp lý, do đó, dĩ nhiên phải chịu đựng TNHS.
Tăng cường sử dụng luật pháp hình sự để kháng lại những hành vi gây độc hại môi trường (ONMT) là xu hướng chung của tương đối nhiều quốc gia trên vậy giới, đặc biệt là hành vi gây ô nhiễm của pháp nhân tạo ra. Nghiên cứu luật hình sự các nước trên thế giới đến thấy, các giải pháp cưỡng chế hình sự áp dụng đối với các pháp nhân phạm tội ở các nước thuộc hệ thống khác nhau cũng có sự khác nhau. Cố thể, những biện pháp cưỡng chế hình sự bao gồm: 1) Hình phạt gây tác động đến đáng tin tưởng của pháp nhân phạm tội; 2) Hình phân phát về tài sản; 3) Hình phạt hạn chế các buổi giao lưu của pháp nhân phạm tội; 4) Hình phát đình chỉ hoạt động vui chơi của pháp nhân phạm tội<5> và các biện pháp cưỡng chế hình sự khác. Bên cạnh đó, luật pháp điều chỉnh TNHS của pháp nhân có hành vi khiến ONMT sinh hoạt mỗi nước cũng đều có sự khác nhau. Một vài nước nguyên lý TNHS của pháp nhân gồm hành vi tạo ONMT vào một văn bạn dạng riêng về nghành môi trường, ví dụ: Luật chất lượng môi trường của vương quốc nụ cười năm 1992, qui định Không khí sạch sẽ của Philippines năm 1999, Luật unique môi ngôi trường của Canada, cỗ luật môi trường của Thụy Điển; một trong những nước khác dụng cụ trong Bộ vẻ ngoài hình sự, ví như Bộ luật pháp hình sự (BLHS) Đức, BLHS Trung Quốc, BLHS liên bang Nga…
Theo quy định của điều khoản Canada, không đông đảo chủ thể trực tiếp tạo ONMT, cơ mà cả đầy đủ chủ thể có tương quan cũng phải chịu trách nhiệm<7>. Ráng thể, phần nhiều người tiến hành hành vi trợ giúp cho người khác phạm luật quy định của chế độ này, hoặc răn dạy bảo, khuyến khích, xúi giục tín đồ khác tiến hành hành vi gây nguy hại cho môi trường thì cũng coi như vi phi pháp luật và đề xuất chịu hình vạc như chính chủ thể tiến hành hành vi đó. Điều này miêu tả rõ nguyên tắc trách nhiệm của tổ chức, cá thể khi áp dụng thành phần môi trường.
Điều 338 BLHS trung hoa quy định TNHS so với pháp nhân về hành vi gây ô nhiễm và độc hại môi ngôi trường với tội danh gây độc hại đất, nước, khí quyển<8>. Theo đó, bên cạnh TNHS dưới vẻ ngoài phạt tiền, “những người quản lý trực tiếp và số đông nhân viên chịu trách nhiệm trực tiếp khác sẽ ảnh hưởng xử phạt” (Điều 346). BLHS Đức cũng qui định về tội gây ô nhiễm và độc hại nguồn nước (Điều 324), tội gây ô nhiễm và độc hại đất đai (Điều 324a) và tội gây ô nhiễm không khí (Điều 325)<9>. Đặc biệt, TNHS so với pháp nhân hoặc cá thể có hành phạm luật tội về môi trường thiên nhiên được đặt ra ngay cả khi vô ý tiến hành hành vi hoặc phạm tội không đạt. Điều này sẽ làm tăng mức độ răn đe, chú ý cũng như bảo vệ tính tác dụng của việc áp dụng điều khoản hình sự vào việc bảo đảm an toàn môi trường.
2. Luật của điều khoản hình sự nước ta về nhiệm vụ hình sự của pháp nhân so với hành vi gây ô nhiêm môi trường
Trước hết có thể thấy rằng, Bộ điều khoản Hình sự (BLHS) năm 2015 đã được sửa đổi, bổ sung cập nhật năm 2017 (BLHS năm 2015) lần trước tiên chính thức ghi nhận nhà thể chịu TNHS là pháp nhân. Đây là điểm thay đổi mang tính bứt phá trong chính sách hình sự của Việt Nam, là sự ví dụ hóa các Nghị quyết của Đảng vàHiến pháp năm 2013. Điều này nhằmphát huy không chỉ có vậy vai trò của BLHS với tư giải pháp là công cụ pháp luật sắc bén, hữu ích trong chiến đấu phòng, phòng tội phạm, làm đổi khác nhận thức truyền thống về sự việc tội phạm với hình phạt<10>. Khoản 2 Điều 2 BLHS năm năm ngoái quy định: “Chỉ pháp nhân yêu mến mại nào phạm một tội đã được quy định tại Điều 76 của Bộ luật này mới phải chịu trách nhiệm hình sự”.BLHS Việt nam giới quy định pháp nhân chịu TNHS chỉ là pháp nhân yêu quý mại, đồng thời pháp nhân chỉ chịu TNHS về một số tội phạm cụ thể được quy định tại Diều 76 BLHS năm 2015.
Trên cơ sở đưa ra TNHS của pháp nhân, BLHS vn cũng vẫn quy định các tội phạm mà pháp nhân đề xuất chịu TNHS, trong các số đó có Tội tạo ONMT chính sách tại Điều 235 BLHS năm 2015 là 1 trong những trong số các tội phạm về môi trường xung quanh mà pháp nhân dịch vụ thương mại phải chịu đựng TNHS khi gồm hành vi cấu thành tội phạm. So với những quy định trước đây, BLHS năm 2015 đã sửa thay đổi cấu thành những tội phạm về môi trường thiên nhiên theo hướng rõ ràng hóa hành vi và định lượng phạm luật cụ thể. Riêng so với tội gây ONMT, BLHS năm năm ngoái đã quy dịnh cụ thể các dạng hành vi gây ONMT gồm: chôn, lấp, đổ, thải ra môi trường chất thải nguy hiểm hoặc chất hữu cơ khó khăn phân bỏ xả thải, xả nước thải, chôn, lấp, đổ, thải ra môi trường xung quanh chất thải rắn,… phạt tán ra môi trường bức xạ, phóng xạ…, định lượng các yếu tố gây nên hậu quả<11>. Nguyên lý này đã chế tạo ra cơ sở pháp luật xử lý các hành vi gây ONMT, góp phần đấu tranh phòng, chống hầu hết hành vi tạo ONMT, đáp ứng nhu cầu yêu ước hội nhập quốc tế.
Theo pháp luật của Điều 235 BLHS năm 2015, pháp nhân dịch vụ thương mại phạm tội gây ONMT đề nghị chịu các hình phạt bao gồm: phạt tiền, đình chỉ vận động có thời hạn từ 6 tháng đến 2 năm; các hình phạt bổ sung cập nhật bao gồm: cấm ghê doanh, cấm vận động trong một số nghành nhất định từ là 1 năm đến 3 năm. Xung quanh ra, pháp nhân triển khai hành vi tạo ONMT nhưng mà cấu thành tù hãm thì ngoài vấn đề phải chịu TNHS, pháp nhân này còn phải thực hiện biện pháp đền bù thiệt sợ (BTTH) vì chưng hành vi gây ô nhiễm và độc hại môi trường của bản thân gây ra.
Hành vi phạm tội tạo ONMT nói riêng cùng tội phạm môi trường xung quanh nói chung đều phải có hậu trái là tín hiệu bắt buộc nhằm cấu thành tội phạm. Các chủ thể phạm tội phần lớn đều tạo ra những thiệt hại tuyệt nhất định cho những cá nhân, tổ chức, buôn bản hội. Bởi vì vậy, BTTH bao gồm nội dung buộc mặt có hành vi tạo thiệt hại phải khắc phục hậu quả bằng cách đền bù các tổn thất về vật chất và tinh thần cho mặt bị thiệt hại khi bao gồm hành vi gây ONMT. Trong các vụ án gây ONMT, thiệt hại do các chủ thể tạo ra thông thường là thiệt hại về sức khỏe, về tài sản<12>. Về nguyên tắc, bạn bị thiệt sợ hãi phải tất cả nghĩa vụ chứng minh thiệt hại xảy ra và mức đền bù sẽ bằng mức thiệt hại. Tuy nhiên, chính sách này chỉ hoàn toàn có thể áp dụng đối với trường hợp trọng trách BTTH về thiết bị chất, còn vào trường phù hợp BTTH về tinh thần thì ví dụ là những tổn thất thiết yếu nhìn thấy, không thể đo lường và tính toán và rất khó có thể minh chứng được.
Tính đến thời gian hiện tại, kể từ thời điểm chế định TNHS đối với pháp nhân thương mại phạm tội được áp dụng, chưa xuất hiện pháp nhân thương mại nào bị giải pháp xử lý theo giấy tờ thủ tục tố tụng hình sự về hành vi gây ONMT, mặc dù các hành vi khiến ONMT diễn ra thường xuyên trên địa phận nhiều tỉnh, tp trong phạm vi cả nước. Chúng tôi cho rằng, bao gồm nguyên nhân tiếp sau đây dẫn đến yếu tố hoàn cảnh này:
Thứ nhất, trong một vài trường hợp, việc khẳng định thiệt hại do độc hại môi trường là khôn xiết khó. Để khẳng định được thiệt hại, cơ quan tất cả thẩm quyền đề nghị thuê tổ chức giám định thiệt hại, mất đưa ra phí, mất thời gian. Mặc dù nhiên, không phải trường vừa lòng nào cũng có thể xác định đúng chuẩn con số thiệt hại nạm thể. Thậm chí có hồ hết vụ câu hỏi mà thiệt sợ không lộ diện ngay mà để di chứng cho những thế hệ sau. Vào khi quy định hiện hành quy định, yêu mong BTTH chỉ được gật đầu đồng ý khi tất cả thiệt hại thực tiễn và người yêu cầu phải chứng minh được các thiệt sợ hãi này. Bởi vì vậy, những người bị ảnh hưởng bởi hành động gây ô nhiễm và độc hại môi trường - đa số là fan dân sống ngơi nghỉ vùng ngoại ô, nông thôn rất khó có thể có đủ khả năng để thực hiện vừa đủ các yêu cầu trên nhằm được xử lý BTTH.
Thứ hai, thủ tục tố tụng về nghĩa vụ chứng minh thiệt sợ hãi còn không linh hoạt để cho việc khẳng định thiệt hại trên thực tiễn khó thực hiện, điều này tác động đến việc xác minh TNHS vì hành vi gây ô nhiễm môi ngôi trường của pháp nhân tạo ra do tín hiệu hậu trái thiệt sợ là dấu hiệu bắt buộc của cấu thành tù túng này.
Xem thêm: Những Cách Làm Con Dấu Đơn Giản Và Cá Tính, Cách Làm Con Dấu Handmade Tại Nhà Từ Gôm Tẩy
Để rất có thể xác định thiệt hại do hành vi gây ô nhiễm và độc hại môi trường của pháp nhân gây ra, đồng thời, để hoàn toàn có thể truy cứu vãn TNHS đối với pháp nhân có hành vi gây ô nhiễm và độc hại môi trường, công ty chúng tôi cho rằng, cần triển khai những chiến thuật sau:
- Về thủ tục tố tụng hình sự, đối với việc minh chứng thiệt hại làm các đại lý để xác minh mức BTTH, lao lý nên chính sách theo hướng chỉ việc chứng minh được hành phạm luật tội của pháp nhân là đủ đk yêu ước BTTH, không quan trọng phải chứng tỏ được thiệt hại. Lân cận đó, cơ quan có thẩm quyền phải tiếp tục hoàn thiện quy định của khí cụ thi hành án hình sự, vào đó cần thiết quy định trình tự, thủ tục thi hành các biện pháp tứ pháp áp dụng đối với pháp nhân yêu mến mại phạm tội mang đến phù hợp với phạm vi điều chỉnh sinh sống điều 1 cách thức thi hành án hình sự. Thiết nghĩ, thi hành án hình sự so với pháp nhân yêu quý mại là một trong những vấn đề hoàn toàn mới, nhất là thi hành các giải pháp cưỡng chế hình sự so với pháp nhân phạm tội, chưa tồn tại tiền lệ, chưa tồn tại kinh nghiệm thực tế trong quy trình áp dụng cùng thi hành. Vị vậy, câu hỏi nghiên cứu, xem xét qui định trình tự giấy tờ thủ tục thi hành các biện pháp ấy là quan trọng để bảo đảm an toàn hiệu quả vận động thi hành án và bảo đảm an toàn được mục đích mà nhà làm cho luật đề ra khi phép tắc chúng trong BLHS.
- Về việc áp dụng pháp luật, đơn vị nước quan trọng phải có hướng dẫn rõ ràng hơn về câu hỏi áp dụng những biện pháp chế tài nếu pháp nhân bị vận dụng hình vạc đình chỉ chuyển động vĩnh viễn. Xung quanh ra, để các biện pháp cưỡng chế hình sự tất cả tính răn đe đối với pháp nhân, thiết nghĩ về rằng, câu chữ các biện pháp này cũng bắt buộc hướng vào vấn đề lợi ích theo hướng là mức phạt phải luôn luôn cao rộng mức hưởng lợi bởi vi phạm. Chúng tôi đồng ý với ý kiến cho rằng, nên chuyển các loại tiền truy vấn thu từ việc hưởng lợi bất chính từ các hoạt động vi phạm và tiền phạt mà các pháp nhân vào ngân sách bên nước để giải quyết hậu quả của việc xử lý hình sự đối với pháp nhân. Điều này giúp luật có tác dụng răn bắt nạt và ngăn chặn vi phạm tiếp tục xảy ra, nhất là đối với các cá nhân lợi dụng việc ko xử lý hình sự đối với pháp nhân để thành lập các công ty trách nhiệm hữu hạn một thành viên nhằm trục lợi từ việc khai thác và hủy hoại môi trường<13>.
- Về việc xử lý pháp nhân, trên đại lý nguyên tắc người gây ô nhiễm phải trả tiền (Polluter pays principle) mà lại khoản 3 Điều 63 Hiến pháp năm 2013 đã quy định, cần nhất quyết và triệt nhằm buộc pháp nhân gồm hành vi gây ô nhiễm môi trường buộc phải là cửa hàng trực tiếp đứng ra triển khai việc BTTH với khắc phục những hậu quả tạo ra từ hành vi phạm tội của mình. BLHS năm 2015 đã quy định bắt đầu hai biện pháp tư pháp buộc phục hồi lại chứng trạng ban đầu, với buộc thực hiện một số trong những biện pháp nhằm khắc phục, ngăn ngừa hậu quả liên tiếp xảy ra mà lại xét về mục tiêu là buộc những pháp nhân phải có trách nhiệm xử lý những hậu quả thiệt hại chứ không hề chỉ dừng lại ở việc chỉ chịu hình vạc hoặc chỉ BTTH. Điều này sẽ tránh được tình trạng công ty nước buộc phải đứng ra để cách xử lý và giải quyết, khắc chế hậu gây ô nhiễm và độc hại môi trường của các pháp nhân gây ra trong thời hạn vừa qua. ở bên cạnh đó, để xử lý vấn đề này một giải pháp triệt để hơn nữa, theo cách nhìn của bọn chúng tôi, cần chăng đơn vị nước nên đứng ra, hoặc giao mang đến cơ quan đơn vị nước thiết khí cụ một khối hệ thống liên quan đến “bảo hiểm môi trường”. Mục đích là nhằm khi các doanh nghiệp đăng ký hoạt động kinh doanh các ngành nghề tương quan mà có công dụng tiềm ẩn rủi ro khủng hoảng gây ô nhiễm môi trường thì đề xuất mua bảo hiểm môi trường. Điều này sẽ bảo đảm an toàn quyền lợi của fan dân trong trường vừa lòng pháp nhân tất cả hành vi gây thiệt hại môi trường nhưng lại tìm phương pháp chối bỏ trách nhiệm hoặc tuyên bố phá sản nhằm trốn tránh nghĩa vụ của mình. Trong những trường hợp đó, đơn vị bảo hiểm sẽ đề xuất đứng ra quản lý thể thay thế để BTTH.
- thường xuyên hoàn thiện chính sách pháp mức sử dụng về bảo đảm an toàn môi trường nói bình thường và cơ chế pháp qui định về khẳng định trách nhiệm BTTH về môi trường nói riêng. Như đang phân tích với đề cập ở trên, câu hỏi xây dựng và đồng điệu hoá các quy định lao lý về BTTH khôn xiết quan trọng, bao hàm các quy phạm của mức sử dụng hành chính, luật pháp dân sự và cả khí cụ hình sự. Theo quan điểm của tập thể nhóm tác giả, những nhà có tác dụng luật đề xuất nghiên cứ và lưu ý để xây đắp một văn phiên bản luật riêng về “Bồi thường thiệt sợ môi trường”. Văn phiên bản này đề nghị bao hàm, thống tuyệt nhất và tạo được sự đồng bộ cũng giống như xây dựng được đầy đủ chế tài để rất có thể áp dụng linh hoạt trong xử lý những hành vi gây ra hậu quả nghiêm trọng cho môi trường xung quanh như vụ việc xí nghiệp Formosa 2016<14> làm ra ra.
- quanh đó ra, đơn vị nước cần bảo đảm an toàn đầu tư khá đầy đủ cho khối hệ thống quan trắc môi trường, các cơ sở nghiên cứu khoa học tất cả đủ đk xét nghiệm, kiểm soát mẫu, đồng thời yêu cầu có giải pháp bắt buộc các khu công nghiệp, khu vực chế xuất, những doanh nghiệp lắp ráp và quản lý các hệ thống xử lý môi trường. Hiện nay, nhiều nơi vẫn chưa triển khai một cách tráng lệ yêu mong này, thậm chí, tất cả có lắp ráp thì vẫn diễn ra tình trạng quản lý một bí quyết đối phó nhằm mục tiêu cắt giảm giá thành tối đa./.
<1> Donnedieu de Vabres (1947), Traite de droit criminal et de legislation penale compare, Paris, Sirey, p.149.
<2> Athur Taylor von Mehren và James Russell Gordley (1977), The Civil Law system (An introduction to the comparative study of law), second Edition, little, brown & company, Boston và Toronto.
<3> Đào Trí Úc, thừa nhận thức đúng mực hơn nữa những nguyên tắc về trách nhiệm cá thể và lỗi trong câu hỏi xử lý trọng trách hình sự, Tạp chí công ty nước cùng Pháp luật, số 9/1999, tr.75.
<5> coi Cao Thị Oanh, nghiên cứu so sánh đại lý lý luận và thực tế của bài toán áp dụng trách nhiệm hình sự đối với tổ chức, báo cáo tổng thuật công trình nghiên cứu khoa học cấp cho bộ, Viện công nghệ pháp lý, Hà Nội, 2011, tr. 41.
<6>Xem:https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=CELEX:32008L0099&fbclid=IwAR3G2F6OFcG_54OmEsc0d93oZ6S1kCfHfPn3eHT5JSgHTU3AXsKcwz8wRVQ.
<7> Trần chiến thắng Lợi, Trách nhiệm pháp lý về môi trường xung quanh ở một số trong những nước, Tạp chí phân tích lập pháp, số3, 3/2004.
<8> Đinh Bích Hà (2007), Bộ lý lẽ hình sự của nước cùng hòa dân chúng Trung Hoa, bạn dạng dịch, Nxb. Tứ pháp, Hà Nội.
<9> ngôi trường Đại học tập Luật hà nội (2011), Bộ nguyên lý hình sự cùng hòa liên bang Đức, phiên bản dịch, Nxb. Công an nhân dân, Hà Nội.
<11> trước đây Điều 182 BLHS năm 1999 quy định theo phía định tính kết quả thiệt hại bởi cụm tự “ở cường độ nghiêm trọng” tốt “gây hậu quả nghiêm trọng” mang tính chất chung chung, ko quy định rõ ràng dẫn cho tới khó áp dụng và phát sinh những vướng mắc, bất cập.
<13> Bùi Xuân Phái, Trách nhiệm hình sự đối với pháp nhân, Bản tin chính sách (tài nguyên, môi trường, phát triển bền vững), Trung tâm bé người và thiên nhiên, số 19, quý II/2015, tr.11.